ارزیابی تجارت بخش کشاورزی ایران با کاربرد مدل جاذبه و داده های ترکیبی

در مطالعه حاضر مهمترین عوامل تعیین کننده تجارت بخش کشاورزی ایران با کاربرد مدل جاذبه مورد بررسی قرار گرفت و بدین منظور از دادههای ترکیبی مربوط به 26 شریک تجاری در بخش واردات و 32 شریک تجاری در بخش صادرات استفاده شد. برآورد اثرات تصادفی و انجام آزمون هاسمن منجر به انتخاب مدل اثرات ثابت جهت تعیین اثر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته گردید. ابتدا تأثیر متغیرهای مستقل تولید ناخالص داخلی، درآمد سرانه، متغیر مشابهت لیندر، فاصله جغرافیایی، نرخ ارز، عدم قطعیت نرخ ارز و متغیر مجازی مرز مشترک بر هر یک از صادرات و واردات محصولات کشاورزی ایران برآورد گردید. سپس متغیرهای مجازی مربوط به یکپارچگی های منطقه ای سازمان کنفرانس اسلامی و اکو نیز در مدل وارد گردید. نتایج نشان داد که تولید ناخالص داخلی شرکای تجاری اثر مثبت بر صادرات و واردات محصولات کشاورزی دارد که این اثر در رابطه با کشورهای عضو سارمان کنفرانس اسلامی کوچکتر است. همچنین متغیرهای اثر لیندر، فاصله جغرافیایی و عدم قطعیت نرخ ارز تأثیر منفی بر هر دوی صادرات و واردات محصولات کشاورزی ایران داشتند. متغیر درآمد سرانه تأثیر منفی بر صادرات داشت در حالی که واردات محصولات کشاورزی وابستگی معنی داری با درآمد سرانه کشورهای صادرکننده نداشته است. متغیر نرخ ارز واقعی دارای اثر مثبت اما بسیار کوچک بر واردات و اثر منفی بر صادرات بخش کشاورزی ایران داشته است. همچنین نتایج نتایج داد که تشکیل یکپارچگی بین ایران واعضای سازمان کنفرانس اسلامی منجر به افزایش 124 درصدی صادرات و 245 درصدی واردات محصولات کشاورزی ایران خواهد شد و یکپارچگی اعضای اکو تأثیر معنی داری بر هیچ یک از صادرات و واردات محصولات کشاورزی ایران نخواهد داشت. با توجه به وابستگی منفی میان صادرات و واردات با فاصله جغرافیایی کشورها، تقویت زیرساخت های حمل و نقلی بین المللی جهت تقویت روابط تجاری دوجانبه پیشنهاد می گردد. همچنین تشکیل توافقات تجاری بین ایران و شرکای او در سازمان کنفرانس اسلامی از اثرات منفی نوسانات نرخ ارز خواهد کاست. علاوه بر آن کشورهای اسلامی که تولید ناخالص داخلی مشابه ایران داشته و فاصله جغرافیایی آنها با ایران کم باشد از پتانسیل تجاری بالایی برخوردارند و ضرورت انعقاد پیمان های منطقه ای با آنها بخوبی احساس می شود. تشکیل این گونه پیمان ها با هدف آزادسازی تجاری، کاهش و نهایتاً حذف محدودیت های تعرفه ای و گمرکی، می تواند کمک شایانی به رشد بخش بازرگانی خارجی کشورهای عضو بنماید.